Een intercultureel medewerker is een tussenpersoon tussen zorgverleners en hun cliënten. “Het is zeker niet nodig dat je elke cultuur tot in het detail kent. Maar je moet wel openstaan voor andere culturen.”

Medewerkers in de zorg- en welzijnssector hebben dagelijks te maken met mensen met een andere culturele achtergrond. Verschillen tussen culturen kunnen soms tot misverstanden en onbegrip leiden. Wat in de ene cultuur doodnormaal is, kan in een andere cultuur onaanvaardbaar zijn. Een intercultureel medewerker kan in zo'n geval bemiddelen en het wederzijds begrip verbeteren. In het UZ Leuven bestaat de functie al sinds eind jaren negentig. De nadruk lag eerst op taalbijstand: tolken tussen zorgverleners en patiënten die het Nederlands niet of onvoldoende machtig zijn. Maar de aandacht gaat tegenwoordig meer naar culturele verschillen, zegt Nele Vandingelen, coördinator interculturele bemiddeling van het UZ Leuven.

"Onze intercultureel bemiddelaar is van Marokkaanse afkomst, en zij krijgt de laatste tijd veel vragen over geloofsaspecten. De gevoeligheid daarvoor is sterk toegenomen, en er is veel nood aan begrip en uitleg. Indien een arts bijvoorbeeld voorstelt de behandeling stop te zetten en een palliatief beleid te volgen, is dat voor patiënten met een moslimachtergrond soms moeilijk, omdat volgens hen alleen God kan beslissen."

Stoel naast mortuarium

Een andere situatie is het ziekenbezoek. “Voor moslims is dat heel belangrijk: het is je plicht om zieken te bezoeken – niet alleen in je naaste familie, maar ook vrienden en kennissen. Dat maakt dat bij moslimpatiënten grote groepen tegelijk langskomen, en dat is soms vervelend in een meerpersoonskamer waar andere patiënten graag rust willen. Een intercultureel medewerker zoekt dan naar een oplossing waarbij de rust bewaard wordt en het bezoek op een hanteerbare manier mogelijk blijft."

Een intercultureel medewerker bemiddelt dus tussen patiënten en zorgverleners. Hij of zij legt de cultuur van de patiënt uit aan de betrokken medewerkers, en verklaart aan de patiënt hoe de cultuur van een ziekenhuis werkt. Bemiddelen betekent niet dat je altijd ja moet zeggen, stelt Nele Vandingelen.

"We proberen rekening te houden met diverse tradities, maar we kunnen niet zomaar alle regels van het ziekenhuis van tafel vegen. In zo'n geval moet je creatief zijn om een oplossing te bedenken waarin iedereen zich kan vinden. Een reëel voorbeeld: onlangs was een joodse man overleden tijdens het Loofhuttenfeest, een belangrijke feestperiode waarin net zoals op de sjabbat een heleboel activiteiten niet mogen plaatsvinden. Het lichaam kon daarom niet meteen vervoerd worden, en werd naar het mortuarium van het UZ gebracht. In de joodse gemeenschap is het dan de gewoonte dat een familielid bij het lichaam blijft waken. Ons mortuarium is echter alleen in de namiddag geopend voor bezoekers. We hebben dan een compromis gezocht. We hebben een stoel naast de ingang van het mortuarium geplaatst zodat het familielid daar de wake kon houden, en dat was voor iedereen een aanvaardbare oplossing."

Moeilijke mensen

Als enige onderwijsinstelling in de provincie start VTI Leuven in februari met de opleiding tot intercultureel medewerker. De opleiding vindt plaats op de campus in de Dekenstraat en wordt sterk praktijkgericht, met een combinatie van lessen en stage. Op het programma staan interculturele communicatie, diversiteit, deontologie en teamondersteunend werken. In voltijds onderwijs duurt de opleiding één jaar, maar er zijn aangepaste trajecten mogelijk om de opleiding te combineren met deeltijds werk, of om afzonderlijke modules te vormen.

Karolien De Ridder van VTI Leuven schetst welke competenties een intercultureel medewerker nodig heeft. "Het is heel belangrijk dat je begrip kunt opbrengen voor mensen met een andere achtergrond en cultuur. Je moet vooroordelen kunnen wegwerken en goed kunnen communiceren. Goede kennis van het Nederlands is daarom een vereiste, en een kennis van een of meer andere talen is een pluspunt." Nele Vandingelen vult aan: "Diplomatisch zijn, de rust kunnen bewaren, probleemoplossend denken. Het is zeker niet nodig dat je elke cultuur tot in het detail kent. Je moet wel openstaan voor andere culturen, willen leren en luisteren. En je moet ook beseffen dat niet elk probleem een cultureel probleem is: soms heb je gewoon te maken met moeilijke mensen."

Meer dan bemiddelen

Intercultureel medewerkers komen niet alleen in ziekenhuizen terecht, maar ook in OCMW's, bij Kind en Gezin, in inloopcentra van CAW, asielcentra en kringloopcentra. Gezien de toenemende diversiteit in de samenleving wordt interculturele bemiddeling steeds belangrijker, denkt Karolien De Ridder. De opleiding past ook in een lange traditie binnen het VTI als warme school waar aandacht is voor iedereen, zeker voor wie het wat moeilijker heeft. "We willen ons graag mee inzetten voor een beter begrip tussen de verschillende culturen", stelt Karolien De Ridder.

De opleiding is ook interessant voor studenten in zorgopleidingen en voor wie al in de zorg werkt, vindt Nele Vandingelen. "Organisaties zien soms nog te weinig de meerwaarde van medewerkers met een andere achtergrond. In onze opleiding verpleegkundige zien we steeds meer studenten met een diverse achtergrond, en dat is een goede zaak."

De job van intercultureel medewerker is meer dan bemiddelen. Zij of hij gaat ook na hoe de werking van een organisatie toegankelijker gemaakt kan worden voor mensen met een diverse achtergrond, ontwikkelt activiteiten voor die doelgroepen en kan knelpunten signaleren naar het beleid.

Bij de aanvraag van de onderwijsbevoegdheid kreeg het VTI steun van een heel aantal instanties, waaronder het agentschap inburgering en integratie van de provincie Vlaams-Brabant, het expertisecentrum diversiteit van de stad Leuven, de Vlaamse diversiteitsambtenaar en de celverantwoordelijke interculturele bemiddeling van de FOD Volksgezondheid.

(wv)