Leerkrachten vs. burn-out: de oplossing?

"We willen een warm stukje samenleving aanbieden in een aangename en positieve omgeving." (Dirk Moulart, algemeen directeur van Scholengroep 21 ‘Vlaamse Ardennen’)

Vooral het onderwijs kampt de laatste jaren met erg veel gevallen van burn-out. Volgens een recente studie maakt zelfs de overgrote meerderheid van onze leerkrachten kans op een burn-out. Waarom slaat dit fenomeen zo krachtig toe in het onderwijs? Wat kunnen we eraan doen? En welke rol kan loopbaanbegeleiding hierin spelen? We vroegen het aan Dirk Moulart, algemeen directeur van Scholengroep 21 ‘Vlaamse Ardennen’.

Ook maar mensen

“Het is inderdaad zo dat de maatschappij steeds complexer wordt en meer en meer van ons verlangt. In het onderwijs ontsnapt ook niemand hieraan”, weet Moulart. “Ik ben echter de laatste om te zeggen dat het vroeger ‘beter’ was en de leerlingen nu ‘lastiger ‘zijn dan vroeger. Er zijn nu veel meer externe prikkels dan vroeger en daar bovenop komen sociale media en gsm’s die met een flink stuk van de aandacht van onze kinderen aan de haal gaan. Volwassenen worden heen en weer geschud tussen ‘gezond’, ‘ gelukkig’,’ huisje tuintje’, ‘ schitterende carrière’ en ‘perfect ouderschap’. Die druk is bij mensen in het onderwijs evenzeer aanwezig.”

“Je mag nooit uit het oog verliezen dat onderwijsmensen ook ‘mensen’ zijn”, vindt Moulart. “Langs de ene kant ondervinden zij de druk van leerplannen, de drang om steeds beter les te geven, meer en beter leerlingen te betrekken bij het leerproces, steeds op zoek te gaan naar nog meer efficiëntie en dat in combinatie met de zorg voor huisgenoten en niet te vergeten voor zichzelf, is een niet te onderschatten klus om te klaren.”

Preventie

“In onze scholengroep zetten we daarom zeer sterk in op preventie. Merken we dat een leerkracht geregeld afwezig is, dan spreken we hem of haar persoonlijk aan”, vertelt Moulart. “Daarbij houden we onze missie steeds in het achterhoofd: we willen een warm stukje samenleving aanbieden in een aangename en positieve omgeving. In een maatschappij die steeds harder wordt, willen wij een soort voorbeeldfunctie uitoefenen. Daarbij staat het aspect ‘menselijkheid’ centraal.”

“We hebben écht aandacht voor onze medemens. We nemen tijd om te luisteren naar hun verhaal. En neem dat gerust letterlijk. Het gebeurt wel eens dat een leerkracht ruim anderhalf uur in mijn kantoor zit om zijn hart te luchten. Echt luisteren biedt mensen de kans om hun angsten te verwoorden, hun bekommernissen te uiten. Dit is van primordiaal belang, helpen of mee op zoek gaan naar hulp is slechts daarna aan de orde.”

Betrokkenheid

”In onze samenleving krijgen mensen die minder goed meekunnen het steeds moeilijker. In onze scholengroep willen we die mensen net extra ondersteunen. Leerkracht zijn gaat veel verder dan gewoon leerstof overbrengen. Enkel als je je goed in je vel voelt, kan je je job met passie uitoefenen. Elke dag met ‘goesting’ aan de slag gaan is van zeer groot belang”, getuigt Moulart.

“Ook leerlingen met of in problemen krijgen bij ons extra aandacht. We sluiten hen niet uit met straffen e.d., maar opteren voor een gedragen zorgbeleid. Dat heeft veel meer effect dan sanctioneren. Wat niet wil zeggen dat sanctioneren bij ons niet kan. ‘Zorgen voor’ is voor onze leerlingen net zo belangrijk als voor onze teams!”

Positieve feedback

Dirk Moulart: “We zijn ervan overtuigd dat enkel die manier van werken productief is. Ten eerste maken we steeds duidelijke afspraken met onze leerkrachten, ten tweede bekijken we elk mogelijk probleem vanuit een positieve ingesteldheid. We leggen de nadruk niet op een fout of een inbreuk, maar gaan na hoe we iets kunnen veranderen, hoe we samen de situatie kunnen aanpakken en verbeteren.”

“Daarbij zijn we zeer beducht voor angsten en onzekerheden. Die proberen we zo snel mogelijk te detecteren en op te vangen. Zo voorkomen we dat die onder de huid van een leerkracht kruipen en die zich slecht in zijn vel gaat voelen.”

Of daarvoor een beroep wordt gedaan op externe medewerkers? “Elke school heeft een eigen vertrouwenspersoon waar leerkrachten altijd terechtkunnen”, legt Moulart uit. “In geval van psychischeklachten of gevallen van bijvoorbeeld pesterij staat die persoon steeds klaar. Op het niveau van de scholengroep hebben we ook een psychologe die bijstand kan verlenen. Zij luistert naar de leerkrachten en verwijst hen, indien nodig, door naar professionele hulp. Ten slotte hebben we ook een HR-medewerker, die leerkrachten begeleidt die terugkeren naar het onderwijs na een langere periode van afwezigheid, bijvoorbeeld ten gevolge van een burn-out.”

Wat met leerkrachten die het niet meer zien zitten?

“Er zijn - vooral mannelijke - leerkrachten die na een jaar of vijf kiezen voor een loopbaan buiten het onderwijs. Dat heeft dan niet zozeer te maken met hun job zelf, dan wel met de onzekerheid rond aanstellingen e.d.”, getuigt Moulart.

“Voor anderen die hun opdracht als leerkracht niet langer als bevredigend ervaren, kunnen we in beperkte mate een andere functie binnen de scholengroep zoeken. De postjes zijn echter schaars… De carrièremogelijkheden binnen het onderwijs zijn nu eenmaal vrij beperkt.”

Evelyne Hellebaut, Manager Loopbaanbegeleiding Loopbaanexpert.be, vult aan: “Wij zien heel wat leerkrachten bij ons over de vloer komen die opgebrand zijn binnen hun job, maar geen mogelijkheden zien naar toekomst toe. Het onderwijs wordt inderdaad gekenmerkt door een ‘vlakke loopbaan’ en dat is niet voor iedereen weggelegd. Vaak voelen mensen zich gevangen in een ‘gouden kooi’, waardoor verandering op heel wat weerstand botst.”

“Tijdens het loopbaanbegeleidingstraject gaan we op zoek naar wat mensen belangrijk vinden in hun job en wat hen energie geeft. Zo hebben we mensen die na een loopbaanbegeleidingstraject tot de vaststelling komen dat het onderwijs toch heel mooi aansluit bij wat zij belangrijk vinden in een job en hierdoor met meer motivatie terug aan de slag gaan (eventueel in combinatie met een bijberoep of hobby), maar kan het ook zijn dat mensen inzien dat een andere job hen gelukkiger gaat maken dan de voordelen die het onderwijs te bieden heeft”, gaat Hellebaut verder.

“Bij deze mensen gaan we op zoek naar wat de andere opties zijn en hoe ze dit het best kunnen aanpakken. Een derde groep zijn de mensen die willen doorgroeien binnen het onderwijs en willen afstemmen of ze de juiste competenties hiertoe hebben. Loopbaanbegeleiding helpt hen verder op weg in dit groeitraject.”

Wat met loopbaanbegeleiding binnen het onderwijs?

Dirk Moulart: “Iemand die een andere richting aan zijn loopbaan wil geven, willen en zullen we nooit afremmen. Integendeel, als je je niet gelukkig voelt in je job, vind je mogelijk elders wel het geluk. Zoiets als georganiseerde loopbaanbegeleiding binnen onze scholengroep bestaat echter niet. Mogelijk is dat een volgende stap...”

Evelyne Hellebaut: “Hiervoor bestaat zoiets als een ‘derdebetalersysteem’. De werkgever kan loopbaanbegeleiding aanbieden aan zijn werknemers en de 40 of 80 euro op zich nemen. Een sterk instrument om jouw werknemers heel bewust hun loopbaan in handen te laten nemen. Het is een misvatting dat dit perse zou betekenen dat de werknemer hierdoor zijn/haar organisatie zou verlaten, integendeel.”

“Belangrijk hierbij is wel dat dit traject iets persoonlijk blijft voor de persoon an sich en er dus geen communicatie hierover is met de werkgever vanuit het loopbaancentrum”, benadrukt Hellebaut. “De werknemer kan uiteraard bepaalde inzichten delen met zijn werkgever, maar dit moet steeds uit vrije wil gebeuren en geen impliciete verplichting worden. Zie het dus echt als een cadeau aan je werknemers om aan persoonlijke ontwikkeling te doen. Een mooie manier om de werknemerstevredenheid in je organisatie te verhogen.”

En jij?

Heb jij als leerkracht vragen over je toekomst binnen het onderwijs? Kan jij je niet elke dag opnieuw opladen om gemotiveerd voor een volle klas te staan? Loopbaanbegeleiding kan je helpen in je zoektocht naar een andere professionele toekomst.

• Loopbaancoaches kunnen ten eerste duidelijkheid scheppen in je eigen competenties en je zo mogelijk naar een andere functie binnen het onderwijs begeleiden.
• Ten tweede kunnen zij klaarheid scheppen in welke waarden echt belangrijk voor je zijn. Een gefundeerde en duidelijke reflectie op je situatie gekoppeld aan hetgeen je écht wil, plaatst alles dikwijls weer in perspectief en schept opnieuw werkvreugde binnen je huidige job.
• Ten slotte kan loopbaanbegeleiding tot de conclusie leiden dat het onderwijs niet de juiste keuze voor je was. Er wordt dan nagegaan waar je toekomst mogelijk wél ligt en in functie daarvan wordt een plan van aanpak opgesteld.

(kv) - Met dank aan Loopbaanexpert.be