Hoe groot de illegale tewerkstelling van buitenlandse werknemers in België is, is moeilijk in te schatten. ‘ORCA is een kleine organisatie, dus ook voor ons is het moeilijk om een compleet overzicht op de situatie te hebben’, zegt coördinator Jan Knockaert. ‘Het is niet omdat iemand in België illegaal aan de slag is, dat hij hier ook per definitie illegaal verblijft.’

Laaggeschoolde werknemers geweerd

De laatste jaren is er veel te doen rond de illegale instroom van Bulgaren en Roemenen op de Belgische arbeidsmarkt. Nochtans heeft de Belgische regering de maatregelen om laaggeschoolde werknemers uit die landen te weren, nog verlengd tot januari 2014; maatregelen die overigens niet overal op goedkeuring kunnen rekenen.

Minister van Werk Monica De Coninck blijft achter de maatregelen staan. ‘De controle van sociale zekerheid en ziekteverzekering in die landen staat nog niet op punt. Vaak komen mensen hier aan, werkloos en met niets in orde. We willen vermijden dat dergelijke landen hun verantwoordelijkheid op het vlak van tewerkstelling en sociale zekerheid ontlopen. De Europese Unie ondersteunt hen niet voor niets om de eigen arbeidsmarkt en economie uit te bouwen. Je moet vermijden dat er in die landen een beleid ontstaat dat erop gericht is bepaalde bevolkingsgroepen tot migratie te dwingen op zoek naar werk. Het zijn niet de meest weerbare mensen die hiernaartoe komen. Om hen te beschermen wilden we eerst werk maken van de hoofdelijke aansprakelijkheid. Zo worden (onder)aannemers voor hun verantwoordelijkheid geplaatst.’

Absurde maatregel

‘Een absurde en kwalijke maatregel, die de Roemenen en Bulgaren en masse in de illegaliteit duwt’, klinkt het bij ORCA. ‘Nochtans zijn zij ook EU-burgers.’ Er bestaat immers een klassiek recept om die wetgeving te omzeilen. Om aan de beperkende maatregelen te ontsnappen gaan Roemenen en Bulgaren als zelfstandige aan de slag en ‘detacheren’ ze zichzelf naar België. Een stijging van zelfstandigen uit die landen blijkt duidelijk uit statistieken van Het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) die Jobat kon inkijken. Hun aandeel in de statistieken verdubbelt op vijf jaar (2007-2011) van 9 naar 18 procent.

Op die manier komen heel wat laaggeschoolde migranten alsnog in België terecht, ondanks een beleid dat erop gericht is om werknemers met het juiste (knelpunt)profiel toe te laten in België te werken.

Verplichtingen als zelfstandige

‘Eenmaal als zelfstandige aan de slag, kunnen ze hun arbeidsrechten niet meer afdwingen’, zegt Knockaert. ‘Bij (schijn)zelfstandigen gelden geen regels rond minimumloon, betaalde vakantie en wettelijk vastgelegde arbeidsuren. Hij moet ook zelf instaan voor een arbeidsongevallenverzekering.

Vaak zijn werknemers amper op de hoogte van de verplichtingen die ze als zelfstandige hebben. De de facto-werkgever van deze pseudo-zelfstandigen zorgt ervoor dat ze de nodige documenten tekenen. Vervolgens verklaart hij dat hij de sociale zekerheidsbijdragen, algauw 670 euro per kwartaal, voor zijn rekening zal nemen. Wanneer puntje bij paaltje komt, blijkt dat de gedupeerde ‘zelfstandige’ een schuldenberg van duizenden euro’s heeft opgebouwd bij zijn sociaal verzekeringsfonds. Ook bij een werkongeval staat de betrokkene alleen.’

Kleine pakkans

De pakkans voor malafide werkgevers is uiterst klein. ‘Ze worden steeds creatiever in het opzetten van constructies om buiten schot te blijven’, zegt Knockaert. ‘Slechts in een tiende van de klachten over loondiefstal die wij behandelen, recupereert de gedupeerde werknemer het loon dat hem nog verschuldigd is.’

Een exact cijfer plakken op de omvang van de informele tewerkstelling is quasi onmogelijk, zegt belangenorganisatie ORCA. ‘We zien in onze hulpverlening vooral een toename van werknemers uit Noord-Afrika en Brazilië. De klachten komen vooral uit de bouwsector. Ook de horeca, huishoud- en schoonmaaksector springen eruit.’

(ml)