De job van straatpsychiater: Martine Naets ondersteunt daklozen

De winter is nog niet voorbij. Meer zelfs: deze week deelde hij zijn koudste prik uit. Voor wie geen dak boven het hoofd heeft, blijft dit de guurste periode van het jaar. Vele daklozen hebben niet alleen onderdak nodig, maar ook psychiatrische hulp. Net zij laten zich moeilijk naar binnen lokken en behandelen. “Je moet de hulpbehoevenden als het ware verleiden”, vertelt Martine Naets.

7 maart 2018

“Sommige contacten en momenten zijn bijzonder heftig.” (Martine Naets, maatschappelijk werkster)

“Het begon allemaal na de grondige hervorming van de psychiatrie in Vlaanderen, het zogenaamde artikel 107 van de ziekenhuiswet”, vertelt Martine Naets. “Vanaf 2011 werd het aantal psychiatrische bedden in ziekenhuizen afgebouwd, ten voordele van alternatieve en ambulante vormen van zorg, zoals begeleid zelfstandig wonen. Outreaching, zoals dat vaak wordt genoemd.”

Toen werd in de regio Leuven-Tervuren ook het mobiel team voor transmurale geestelijke zorg opgericht, met Martine Naets als maatschappelijk werkster binnen dit team. “Onze belangrijkste taak was psychiatrische patiënten thuis te begeleiden, om opname te voorkomen. Gaandeweg beseften we dat een belangrijk deel van ons 'doelpubliek' niet eens een eigen huis had, maar op straat leefde.”

Vorm van verleiding

Daarom werd in 2012 een daklozenproject opgestart met de steun van de Koning Boudewijnstichting, het zogeheten ‘project aanklampende zorg voor dak- of thuislozen met een psychiatrische en/of verslavingsproblematiek’, met Martine als een van de twee vaste medewerkers.

Martines baan bestaat grotendeels uit aanwezig zijn, beschikbaar zijn, mensen héél voorzichtig overtuigen om zich te laten verzorgen. “Ook al bieden we officieel aanklampende zorg, je zou het ook een vorm van verleiding kunnen noemen”, geeft Martine mee. “Omzichtig de daklozen benaderen, contact leggen, zonder dat het al te dwingend overkomt. Het verleiden gebeurt heel vaak met iets heel praktisch. Bij één vrouw wist ik het vertrouwen te winnen door haar geregeld een mango toe te stoppen. Zo proberen we hen gaandeweg te overtuigen om zich te laten behandelen.” Niet eenvoudig want heel wat hulpbehoevende daklozen hebben het helemaal gehad met de psychiatrie, vaak door nare ervaringen uit het verleden.

“Ik kwam gebroken thuis”

Martine is in dit team gestapt na dertig jaar als 'gewone' maatschappelijk werkster. Zonder te beseffen hoe hard en confronterend het zou worden. “Ik krijg geregeld ondersteuning in de vorm van intervisie (een georganiseerd gesprek met mensen uit hetzelfde vakgebied, n.v.d.r.) om te verwerken wat ik ervaar en een gezonde professionele houding te bewaren. Want sommige contacten en momenten zijn bijzonder heftig. En je komt op plekken die zo hard stinken dat je het thuis uren nadien nog kunt ruiken. Je mag gerust weten dat ik de eerste maanden vaak gebroken thuis kwam. Maar nu zou ik voor geen geld deze job willen inruilen voor mijn oude.”

De emoties die met haar job gepaard gaan, zijn immers in beide richtingen erg intens. Ook de voldoening als uiteindelijk een van de daklozen een regulier bestaan in een sociale woning begint op te bouwen, is zoveel malen groter dan vroeger. “Al moet je soms rekening houden met hervallen en eindigen sommigen toch opnieuw op straat, toch doen we het daarvoor: om de ‘onhandelbaren’ toch die basiszorg te kunnen bieden waarop ze recht hebben."

Groeiend (maar eindig?) verhaal

Een uiterst zin- en waardevol project, een helpende hand uitreiken naar daklozen die anders voorgoed uit de boot dreigen te vallen. Toch zijn er buiten de regio Leuven-Tervuren nauwelijks vergelijkbare projecten te vinden, aldus Martine Naets: "Je hebt wel geïsoleerde initiatieven – meestal binnen een of ander zorgcentrum – maar dit soort van aanklampende zorg ken ik voorts alleen in Nederland. Er is nochtans veel nood aan, zo blijkt uit onze cijfers: in 2015 waren er 43 nieuwe aanmeldingen en in 2016 al 63. Naarmate men ons beter leert kennen, groeit dus het aantal aanvragen. We zitten nog niet aan ons plafond.”

Toch is het nog niet zeker dat het project na volgend jaar nog wordt voortgezet, waarschuwt Martine Naets: "Het OCMW heeft dit als tijdelijk project voorzien tot mei 2019. Tegen dan moet worden geëvalueerd of het nog een extra termijn krijgt. We leven op hoop, omdat het huidige gemeentebestuur ook de concrete resultaten waardeert. Maar met de komende gemeenteraadsverkiezingen is het toch altijd in spanning afwachten."

(sg)