Hoe slopend is 'van wacht zijn' werkelijk?

Met die vraag ging een team van zeven onderzoekers van universiteiten in Groningen, Amsterdam, Leiden en München recent aan de slag. Hun antwoord is duidelijk: werknemers die van wacht zijn, hebben significant meer tijd nodig om te recupereren van hun job. Lees: ze hebben meer vrije uren of vakantiedagen nodig.

Krijgen werknemers met wachtdiensten die recuperatietijd niet, dan maakt hen dat kwetsbaarder voor oververmoeidheid en tast dat hun fysieke en mentale gezondheid aan. Werknemers van wacht krijgen immers vaker te kampen met negatieve bijverschijnselen. Zo hebben ze bijvoorbeeld meer last van slaapproblemen en klachten bij het ontwaken.

Angst, stress, een slecht gemoed

De onderzoekers stelden de vraag omdat volgens recente cijfers van Eurofund (een Europees fonds dat werkt rond het verbeteren van leef- en werkcondities, red.) maar liefst een op vijf werknemers in Europa af en toe van wacht moet zijn. Volgens de onderzoekers is zo’n wachtdienst typisch voor jobs in sectoren die 24 op 7 blijven draaien, zij het niet altijd op volle kracht. Voorbeelden die ze aanhalen: de medische wereld of technische bedrijven.

Volgens de zeven wetenschappers is er ondertussen voldoende onderzoek gedaan naar de – negatieve – invloed van verschillende uurroosters en ook wachtdiensten op het werk. “Maar nog niet naar werkplanningen waarbij mensen niet op het werk, maar wel thuis stand by moeten staan”, klinkt het in het onderzoek van Hardy van de Ven, Ute Bültmann, Michiel de Looze, Wendy Koolhaas, Thomas Kantermann, Sandra Brouwer en Jac van der Klink. “Nochtans tonen eerdere studies aan dat de wachtdiensten op het werk zowel de slaap, mentale gezondheid als het sociale leven in negatieve zin beïnvloeden. Werknemers met wachtdiensten hebben meer kans op gevoelens van stress, angst en irritatie en op een slecht gemoed.”

Meer werk, meer onzekerheid

Die negatieve effecten zijn er dus ook voor mensen die thuis van wacht zijn. De verklaring daarvoor is volgens de onderzoekers niet ver te zoeken: mensen die van wacht zijn werker langer en op andere uren, waardoor ze dus vermoeider zijn. “Daarnaast is er de onzekerheid: ‘Zullen we al dan niet opgeroepen worden?’ Die onduidelijkheid is wat een wachtdienst zo moeilijk maakt. Zeker als de wachtdienst niet op het werk plaatsvindt, maar bij de werknemers thuis. Dan voelt het alsof de werknemer constant paraat moet staan om te presteren”, klinkt het. “Dat onzekere gevoel heeft invloed op hoe mensen slapen en zich voelen en op hun sociale en huiselijke leven.”

Wie moeite heeft om het werk los te laten, wat nodig is om op korte tijd vermoeidheid te counteren, heeft meer tijd nodig om te herstellen. En dat werk loslaten lukt minder goed met wachtdiensten. “Dat hebben ook andere onderzoekers al aangetoond”, staat in het Nederlands-Duitse onderzoek. “Collega’s wijzen erop dat wie niet de kans krijgt om te herstellen, meer moeite moet doen bij een nieuwe werkperiode, en dus opnieuw meer tijd nodig heeft om te recupereren en uiteindelijk in een breakdown kan belanden. Wie constant moet herstellen van het werk, heeft meer kans op langdurige vermoeidheid en een slechtere gezondheid. En dat resulteert uiteraard in meer ziekteverzuim.”

Zwakste werknemers scoren slechtst

Wat wel opvalt in het onderzoek: er is een verschil tussen stand by werknemers die wel of niet opgeroepen worden tijdens hun wachtdienst. Die eerste categorie vertoont nog meer negatieve verschijnselen dan de tweede. Wie van wacht is, maar niet in actie moet schieten, heeft dus minder tijd nodig om te recupereren. Een detail dat vervolgonderzoek verdient, want ook werknemers die niet opgebeld worden, kampen met de onzekerheid die de onderzoekers als een van de verklaringen aanhalen.

Daarnaast waren er bij de werknemers onderling nog enkele verschillen. Zo kampen werknemers die van zichzelf al mentaal en fysiek minder gezond zijn, meer met de negatieve gevolgen van een wachtdienst. Ze hebben nog meer dan hun gezondere collega’s last van onder meer slechte slaap en vermoeidheid. Ook werknemers die aangeven moeite te ondervinden met de balans werk-privé en thuis kinderen hebben, scoren slechter. Voor hen is een wachtdienst dus nog slopender.

Meer vakantie nodig

De onderzoekers plaatsen wel enkele kanttekeningen bij het onderzoek. Onder meer over de grootte van hun steekproef. Zo gebeurde de studie bij 169 Nederlandse werknemers, die om de vier weken een week van wacht waren van vrijdagavond tot vrijdagavond. “Maar 169 is een beperkt aantal. In vervolgonderzoek moet misschien een grotere groep onderzocht worden. Bovendien weten we niet hoe vaak de mensen opgebeld zijn, ook dat kan beter bestudeerd worden.”

Maar ondanks de bedenkingen bleef hun conclusie wel duidelijk: ja, wachtdiensten zijn voor werknemers slopender dan gewone uren. “De hypothese dat mensen die van wacht zijn, significant meer tijd nodig hebben om te recupereren van het werk, werd duidelijk bevestigd.”

(mr)