Geen enkele expat keert onveranderd terug

"Tien procent van de cultuur van een land zie je: architectuur, kunst, muziek. De rest is de ijsberg onder het water: de regels, geschreven en ongeschreven, om niemand voor het hoofd te stoten" (Gregory Caremans, Berlitz)

We kennen Berlitz als een van de toonaangevende taleninstituten van de wereld, maar het biedt ook een ruim pakket interculturele dienstverlening aan. Niet alleen voor expats trouwens, maar ook voor impats - buitenlanders die hier komen werken - én repats, mensen die terugkeren na een buitenlandse opdracht. Ook eventuele partners en kinderen worden mee in het bad getrokken, want vaak zijn zij het die een buitenlandse werkopdracht doen slagen of mislukken.

‘We zijn een twintigtal jaar geleden begonnen met die interculturele trainingen’, zegt Gregory Caremans van Berlitz. ‘Want taal is één aspect, maar hoe raak je vertrouwd met het hele waardestelsel en de cultuur van een land? Vandaar die crosscultural training.’ Intussen is Berlitz wereldwijd marktleider in dit segment, met 570 centra in zeventig landen.

Geschreven en ongeschreven regels

Wat taal betreft, staat een expat eigenlijk niet voor een onoverkomelijke opgave: het Engels is de lingua franca in de globale wereldeconomie. Maar de gewoonten, waarden en normen van een land - zélfs die van een buurland - leren doorgronden, is vaak andere koek. ‘Wij bekijken dat vooral vanuit businessperspectief’, zegt Caremans. ‘Tien procent van de cultuur van een land zie je: architectuur, kunst, muziek. De rest is de ijsberg onder het water: de regels, geschreven en ongeschreven, om niemand voor het hoofd te stoten, of om gewoon aanvaard te worden. Als je in de VS aankomt als manager en je je mensen vraagt om samen als een team na te denken over oplossingen, om jou input te geven, dan zullen ze opgetogen zijn. ‘Hij luistert naar ons.’ Doe je dat in Japan, dan zullen ze niet weten wat ze daarmee aanmoeten. ‘Hij weet het zelf niet’. Zulke dingen weet je toch best op voorhand. In onze trainingen maken we die nieuwe businesscultuur heel concreet: hoe houd je een meeting? Hoe onderhandel je? Hoe geef je een presentatie? Die culturele regels zijn bepalend voor jouw succes in het buitenland.’

Interculturele assessment

Een dergelijke training valt meestal te midden van een hectische periode, waarin de expat en zijn gezin hun hele leven al aan het omgooien zijn. Bij Berlitz beperken ze die daarom tot twee dagen. ‘Relatief weinig, maar we geven wel pakken informatie mee, of het nu om een korte, een middellange of een lange buitenlandervaring gaat’, zegt Caremans.

‘Omdat de expat vooraf al een assessment deed, kennen we hem al. Die assessment voeren we uit aan de hand van een cultureel model met tien dimensies, dat mensen inzicht geeft in hun eigen manier van werken, en de invloed van hun eigen cultuur daarop. Als je je daarvan bewust bent, kun je je makkelijker aanpassen aan je nieuwe omgeving. Die dimensies gaan van communicatie tot hiërarchie, omgaan met tijd en stiptheid, competitiviteit versus een coöperatieve stijl enzovoort. Ondanks de toenemende mondialisering gaat elk land anders om met die dimensies. Als er kinderen en/of een partner in het spel zijn, hebben we ook aandacht voor de dagelijkse dingen in een land: waar kun je dingen kopen, welke scholen zijn er enzovoort?’

Eens in het buitenland kunnen de expats bovendien inloggen op de Cultural Navigator, een onlinetool, om alle info nog eens op te frissen.

Onrust bij repats

Twee jaar geleden publiceerde Berlitz Consulting, samen met onder meer het Magellan-humanresourcesnetwerk, voor het eerst de Global Expatriates Observatory, een studie die onschatbare informatie gaf over de motivatie en de realiteit van expats wereldwijd. Die studie werd vorig jaar herhaald onder 404 expats en 124 partners. Die wijst dit keer onder meer uit dat een expatervaring vaak aan het begin van de carrière van een hogeropgeleid iemand komt, en dat expats voor hun vertrek over het algemeen heel gemotiveerd en verwachtingsvol zijn. Algemeen is 8,2 op 10 expats die momenteel in het buitenland verblijven, tevreden. 78 procent heeft geleerd ‘om het spel te spelen met andere regels’, en een even groot deel is zich door zijn buitenlandervaring bewuster geworden van zijn eigen culturele identiteit.

Caremans: ‘Waar we van geschrokken zijn, is dat wie terugkeert uit het buitenland, nadien heel vaak geen passende uitdaging meer krijgt in het moederbedrijf. Liefst 65 procent verlaat het bedrijf voor een nieuwe job die beter in lijn ligt met de buitenlandse ervaring. Dat is toch onthutsend? Het bedrijf schenkt iemand een onschatbare levens- en werkervaring, maar kan dat achteraf blijkbaar niet valideren. Daar moeten ondernemingen toch eens goed over gaan nadenken.’

Virtuele teams

Veel van wat we over expats hebben gezegd, geldt overigens ook voor managers die hier verantwoordelijk zijn voor teams in andere landen. Ook zij hebben baat bij een interculturele training. ‘83 procent van de managers werkt vandaag met virtuele teams’, knikt Caremans. ‘Van hen zegt 40 procent dat zijn team te weinig performant is. We weten allemaal hoe we Skype moeten gebruiken, maar hoe breng je dezelfde boodschap over aan de verschillende nationaliteiten? Afhankelijk met wie je praat, moet je het anders aanpakken. Een Rus is geen Braziliaan. De cultuurverschillen zijn voor een regiomanager even uitdagend als voor een expat.’

(jd) – Illustratie: (jvc)