Een Belg op vier krijgt psychische problemen op het werk

“Bij de politiehervorming in het begin van de jaren 2000 noteerden we ook een aantal zelfdodingen, net als bij het faillissement van Sabena, al werd daar toen niet zoveel ruchtbaarheid aan gegeven” (Nico De fauw, psycholoog)

‘Samen gaan pingpongen, is fijn, maar welzijn op het werk moet meer zijn dan dat’, vindt psycholoog Nico De fauw van Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg PassAnt. De bedrijfswereld heeft misschien wel aandacht voor het creëren van een aangename werkomgeving, maar wapent ze zich genoeg tegen stressgerelateerde klachten, zoals depressies en burn-out, die nu al dé ziekte van de 21ste eeuw worden genoemd? ‘Naar schatting zal één op de vier mensen in ons land eens in zijn leven met ernstige psychische problemen te maken hebben, en daar zijn uiteraard heel wat mensen bij die een job hebben’, weet De fauw.

De ernst van de situatie kan je aflezen aan de hoge cijfers van absenteïsme. Recent onderzoek van hr-dienstverlener SD Worx toont weliswaar aan dat het kortdurend ziekteverzuim in 2010 voor het eerst in zes jaar daalde, maar bewijst tegelijk dat de frequentie van korte afwezigheden, vooral bij jongeren, zorgen baren. SD Worx berekende dat ziekteverzuim een bedrijf met 100 medewerkers 81.578 euro kost. En dat is zonder het langdurige absenteïsme als gevolg van een burn-out of aanverwante kwalen. ‘Als je beseft dat iemand die depressief is gemiddeld 200 dagen afwezig is, dan is de conclusie dat niet alleen de kost, maar ook het kennisverlies voor de bedrijven bijzonder groot is’, aldus De fauw.

Suïcidegolf

Als voorzitter van Werkgroep Verder is Nico De fauw ook bezig met suïcidepreventie. Twee jaar geleden stonden de kranten vol van de 23 zelfmoorden in 18 maanden tijd waarmee het herstructurerende France Telecom werd geconfronteerd. De suïcidegolf bereikte er deze week een dramatisch hoogtepunt toen een werknemer zichzelf in brand stak op een van de bedrijfsterreinen.

‘Bij de grote politiehervorming in het begin van de jaren 2000 noteerden we ook een aantal zelfdodingen, net als bij het faillissement van Sabena, al werd daar toen niet zoveel ruchtbaarheid aan gegeven’, vertelt de psycholoog. ‘Maar het zou niet fair zijn om die zelfdodingen enkel aan de herstructureringen te wijten. Uit onderzoek blijkt dat men niet om één welbepaalde reden een einde maakt aan zijn leven, al speelt de werksituatie natuurlijk een belangrijke rol. Vooral voor mannen die met privéproblemen worstelen, is het werk een beschermende factor die hen ervan weerhoudt om te crashen. Als daar professionele moeilijkheden bovenop komen, verliezen zij alle houvast.’

De Werkgroep Verder wordt geregeld gecontacteerd door bedrijven die voor een reorganisatie staan. ‘Toch maak ik me over de grote herstructureringen weinig zorgen’, zegt De fauw. ‘Bij een collectief ontslag vinden mensen elkaar: het gemeenschappelijke lot schept een band, en vaak zijn er ook gunstiger ontslagregelingen. Als bij een kleinere organisatie iemand ontslagen wordt of naast een promotie grijpt, staat die er daarentegen soms helemaal alleen voor.’

Verwoestende pesterijen

Naast jobverlies en reorganisaties worden ook pesterijen op het werk soms gelinkt aan zelfdoding. Recent nog stapte wegmarkeerder Marcus Van den Abeele uit het leven. Volgens zijn moeder omdat hij jarenlang vernederd werd door twee collega’s. Het duo ontkent alle schuld. Een complex verhaal, vindt De fauw. ‘Of pesten kan leiden tot zelfdoding hangt onder andere af van de draagkracht van het slachtoffer. Maar dat pesterijen tot psychische problemen kunnen leiden en nefast zijn voor de persoonlijke ontwikkeling van werknemers, daar bestaat geen twijfel over.’

Scheve situaties op de werkvloer moeten sneller ontmijnd worden. Als preventieve maatregel stelt Nico De fauw voor dat leidinggevenden en andere sleutelfiguren getraind worden in het leren herkennen van signalen en in probleemoplossende vaardigheden. Werknemers die met zichzelf worstelen, moeten hierover aangesproken worden, zodat de gepaste hulp kan ingeschakeld worden. Medewerkers zullen er vaak niet uit eigen beweging over praten, uit angst gestigmatiseerd te worden en hun job kwijt te spelen. Psychische problemen zijn jammer genoeg nog altijd een taboeonderwerp.

Getrapte hulp

Dat geldt ook voor mensen die door alcohol- of drugsmisbruik in de knoop liggen met zichzelf. Psychiater Hendrik Peuskens (Universitair Psychiatrisch Centrum K.U.Leuven), gespecialiseerd in verslavingszorg, gelooft in ‘getrapte hulp’. ‘Je hoeft iemand met een problematisch roesmiddelengebruik niet direct naar de psychiatrie te sturen. De meesten ervaren dat als een té grote stap. Stel dat iemand tijdens een functioneringsgesprek het probleem erkent, dan begin je als werkgever best met een helpende hand uit te steken. Als tussenliggende fase zien we een doorverwijzing naar ambulante hulp. Dat helpt om het probleem onder ogen te zien, om de persoon in kwestie te doen nadenken over zijn gezondheid. Als het nodig is, kan de voorzet gegeven worden naar intensievere therapie. Wij geloven in individuele psychotherapie, omdat die beter kan aansluiten op wat er op de werkvloer gebeurt.’

Precies omwille van het taboe, is volgens Nico De fauw het meest ideale scenario dat een bedrijf zijn werknemers de keuze laat tussen interne of externe hulp. Hij geeft een voorbeeld van hoe dat kan. ‘Door in de bedrijfskrant of nieuwsbrief een artikel te plaatsen over wat stress en burn-out zijn. Als je daarbij de informatie vermeldt over de interne procedure, bijvoorbeeld via de sociale dienst, én de adressen van Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg bij wie medewerkers met psychische problemen terechtkunnen, verlaag je de drempel om hulp te zoeken. Meteen erken je dat werknemers het moeilijk kunnen hebben. Misschien vindt iemand door die vorm van erkenning wel de moed om tegenover zijn collega’s toe te geven dat hij nauwelijks energie heeft om ’s ochtends zijn bed uit te komen.’

Nultolerantie

Eigenlijk is het gek dat zo weinig ondernemingen aan preventie doen. De wet over welzijn op het werk – daterend uit 1996! – verplicht werkgevers tot een risicoanalyse van de psychosociale belasting. Een formele procedure volstaat echter om juridisch in orde te zijn. Omdat het zetten van concrete stappen tijd en geld kost, zijn het enkel de meest geëngageerde bedrijven die er écht werk van maken. Hetzelfde geldt voor cao 100 die sinds april vorig jaar ondernemingen moet aanzetten tot het schrijven van een expliciete intentieverklaring over middelengebruik binnen de organisatie.

‘Deze cao riskeert vrijblijvend te zijn’, stelt Hendrik Peuskens vast. ‘Met de eenvoudige verklaring "dat het bedrijf dit overlaat aan de verantwoordelijkheid van de medewerkers" kan men zich er al vanaf maken.’

Uit een rondvraag van het Neutraal Syndicaat voor Zelfstandigen (NSZ) blijkt dat 67 procent van de kmo’s regels over het gebruik van alcohol en drugs op de werkvloer heeft uitgetekend. Bij 42 procent leidt het betrappen van een medewerker op het gebruik van roesmiddelen meteen tot ontslag. Peuskens begrijpt dat die nultolerantie een gunstige invloed heeft op het functioneren, maar heeft er ook bedenkingen bij. ‘Om het probleem van middelgebruik ernstig te nemen, moet je niet noodzakelijk naar sancties grijpen. Het is spijtig dat werkgevers op deze manier belangrijke kansen laten liggen om werknemers naar hulp door te verwijzen. Naast het menselijke aspect is er de overweging dat medewerkers een kostbaar onderdeel uitmaken van een organisatie, waarin veel geïnvesteerd is. Alternatieven zoeken voor het onmiddellijke ontslag kan ook economisch interessant zijn.’

Traumateams

Nico De fauw en Hendrik Peuskens willen vanuit non-profit initiatieven inspelen op de vragen en noden van de profit. Om die reden zetten beiden, met hun organisaties, de afgelopen week hun schouders onder de organisatie van een studiedag over het psychisch welzijn op het werk in het Provinciehuis in Leuven.

Psycholoog De fauw werkte eerder al projecten uit in samenspraak met ondernemingen. Na de zelfmoord van textielondernemer Pierre Lano, eind 2009, verspreidde hij samen met Vlaams minister van Welzijn, Jo Vandeurzen, een brochure over rouwen na zelfdoding op de werkvloer. Bij Record Bank installeerde hij vanuit PassAnt traumateams voor bankagenten die het slachtoffer zijn geweest van een hold-up.

‘Het is belangrijk om snel na een traumatische gebeurtenis aan de verwerking te kunnen beginnen’, verduidelijkt De fauw. ‘Een van de vele fabeltjes die over therapie bestaan, is dat het een lang proces vergt. Dat klopt maar gedeeltelijk: wij werken nu net heel oplossingsgericht, met behandelingen van korte duur die wetenschappelijk onderbouwd zijn. Schakelen we een traumateam in, dan zijn de mensen na één tot drie maanden klachtenvrij. Dit gaat trouwens voor alle psychische problemen op: hoe vroeger de detectie en hoe sneller we op de bal kunnen spelen, hoe korter de interventie.’

(pvd) – Meer info: www.werkgroepverder.be - www.passant.be - www.alexianentienen.be